धाराशिव लेणी- धाराशिव

लेणी 1: लहान, मोकळे स्थान, कोणतीही मूर्ती नाही.

लेणी 2: मूर्ती आहे, ज्यावर गांधर्व कालीन कारागिरीचे कलाकुसर डाव्या बाजूस आढळते.

लेणी 4: मोकळ्या जागेची लेणी, आत मूर्ती नाही.

लेणी 6: यात असलेली मूर्ती खराब अवस्थेत आहे.

लेणी 7: कोणतीही मूर्ती नाही.

ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

मूळ उत्पत्ती:
या लेणी मूळतः बौद्ध वास्तू होत्या, ज्या अंदाजे इ.स.पूर्व 5व्या शतकात उभारल्या गेल्या. कालांतराने त्या जैन स्मारकांमध्ये रूपांतरित करण्यात आल्या आणि जवळच नवीन जैन लेणी खोदण्यात आल्या.

आर्किटेक्चरल महत्त्व:

लेणी क्रमांक 2: वाकाटक कालीन अजंठा लेण्यांच्या धर्तीवर रचली गेली आहे. यात मध्यवर्ती सभागृह (80×80 फूट) असून, 14 कोष्ठके भिक्षूंकरिता आहेत. गर्भगृहात गौतम बुद्धांची एक भव्य मूर्ती पद्मासन स्थितीत आहे.

मूर्तीच्या फण्या असलेल्या नागांच्या रूपामुळे ती जैन तीर्थंकर पार्श्वनाथांची असल्याचे मानले गेले. परंतु, पायथ्याशी असलेल्या हरणांच्या आकृती व धर्मचक्राच्या प्रतिमेमुळे ती गौतम बुद्धांची मूर्ती असल्याचे स्पष्ट होते.

लेणी क्रमांक 3: यात 59×59 फूट आकाराचे सभागृह असून ते लेणी क्रमांक 1 शी साम्य दर्शवते.

जैन प्रभाव

नंतरच्या काळात, जैन धर्माच्या प्रभावाखाली लेणी क्रमांक 5 आणि 6 उभारल्या गेल्या.

जैन ग्रंथ कऱकंडचरिउ मध्ये राजा कऱकंड यांनी या लेण्यांचे उत्खनन केल्याचा उल्लेख आहे. हे उत्खनन 9व्या ते 10व्या शतकात राष्ट्रकूट कालखंडात झाले.

दुरुस्ती आणि सद्यस्थिती

1996 मध्ये जागतिक बँकेच्या सहाय्याने काही भागांचे नुतनीकरण करण्यात आले.

लेण्यांच्या धार्मिक संलग्नतेबाबत (बौद्ध की जैन) आणि त्याच्या निर्मिती कालखंडाबाबत इतिहासकार आणि पुरातत्त्वज्ञांमध्ये मतभेद कायम आहेत.

निष्कर्ष

धाराशिव लेणी भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि धार्मिक इतिहासाचे प्रतीक आहेत. त्या प्राचीन काळातील वास्तुशिल्प आणि कारागिरीचे उत्कृष्ट उदाहरण आहेत. बौद्ध व जैन प्रभावांचे दर्शन घडवणाऱ्या या लेणींनी आपले ऐतिहासिक महत्त्व टिकवून ठेवले आहे.

संपर्क तपशील